Historičari vjeruju da neki od njih potiču iz 15. i 16. vijeka, svjedoče o generacijama predaka sadašnjih generacija, odoljevaju zubu vremena i zaslužuju zaštitu od daljeg propadanja.
Kao takvi, predstavljaju spomenike od neprocjenjivog značaja i za kulturno naslijeđe grada andžaka. Ipak, mnogi su urasli u travu i tako prekriveni zemljom otišli u zaborav.
Historičarka Dženana Murselović kaže za radio Sto plus da stari nišani imaju važno mjesto među kulturnim dobrima, zbog svojih različitih karakteristika.
“Oni sadrže informacije o razumijevanju života u razdobljima u kojima su nastali. Na njima je gravirana paleta književne umjetnosti, pa tako možemo naći hadise, stihove, poeziju, prozu. Na nekima su uklesani lijepi kaligrafski radovi i ukrasi“, rekla je Murselovićeva.
Ona ističe da su najstariji nišani najlepši, a da na njima nema nikakvih natpisa.
“Ti najstariji nišani su rađeni iz jednog dijela, ručno, a za njih je bio potreban veliki kamen prečnika i do dva metra. Radili su ih vrsni
umjetnici, koji su pratili unutrašnju strukturu kamena i vodili računa da ne naprsne. Muški nišani imaju na vrhu turbe ili kape, a ženske odlikuje cvijeće“, pojašnjava Murselovićeva.
U novopazarskom muzeju “Ras“ napravljen je plan revitalitacije i očuvanja starih nišana na novopazarskim grobljima. Kažu, korak po korak, treba da se realizuje u narednom periodu.
U ovom poslu imaju značajnu pomoć kolega iz Sarajeva, a prije svih iz Društva arheologa 1894 Bosne i Hercegovine, koji su na isti način prije nekoliko godina zaštitili od daljeg propadanja stare nišane na groblju Kovači u Sarajevu.
Direktor muzeja Fuad Baćićanin kaže da ta ustanova kulture nema ingerencije zaštite, ali da su spremni i voljni da uz dozvolu Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije rade na zaštiti nišana.
”Muzej na prvom mjestu i ja kao direktor osećamo veliku odgovornost, jer smo u nekoj mjeri zaduženi da pratimo, snimamo i sakupljamo informacije o dješavanjima kod nas. Mezarluci, kako Gazilar, Veliko groblje i uopšte sva groblja u Novom Pazaru su naša historija i mi moramo raditi na njihovom očuvanju. Ispod tih nišana su naši preci, a gornji dijelovi imaju svoju umjetničku i književnu vrijednost”, rekao je Baćićanin.
Pojasnio je da bi prvo trebalo obaviti geodetska snimanja, utonule i nakrivljene podići i ispraviti, sve popisati iščitati natpise i digitalizovati material na kraju.
“Vjerujem da ćemo za većinu saznati iz kog perioda potiču i ko je tu sve ukupan. To je proces njihovog očuvanja, ali i podizanja svijesti ljudi o značaju i vrijednosti očuvanja nišana”, rekao je Baćićanin.
Arheolog i predsjednik Društva arheologa 1894 Adnan Muftarević kaže da je već pokrenuta inicijativa da se sistematski popišu stara mezarja u Novom Pazaru, da bi se za početak znalo sa čime se konkretno raspolaže.
“To će se digitalizovati i geodetski istražiti, a nakon toga krećemo sa jednom vrstom arheoloških istraživanja. Utvrdiće se lokacija svakog starog nišana, a posle toga ide njihova konzervacija, postavljanje na pravo mesto, čišćenje i dalja zaštita”, rekao je Muftarević.
Direktor Turističke organizacije Dejan Belojica smatra da se stari nišani i spomenici, kao bitan trag historije, mogu veoma dobro iskoristiti i u turističkoj promociji i prezentaciji grada.
“To je jedan od naših potencijala, pogotovu u segmentu vjerskog turizma. Turistička organizacija bi u saradnji sa Muzejom i Arhivom napravila sveobuhvatnu priču vezano za te spomenike, a prvo bi je obradili sa aspekta historije, kulture i tradicije. Sve to bi našlo i svoje mjesto u publikaciji ili na samom sajtu naše ustanove”, rekao je Belojica.
On je istakao da bi turisti i posetioci Novog Pazara mogli kroz turu obilaska nadgrobnih spomenika da se upoznaju sa multietičnošću ovog grada.
Osim na Velikom groblju i Gazilaru, kao i u dvorištima brojnih džamija, vrijedni pažnje su i stari nišani na jednom od najstarijih mezarja u naselju Jermiše u Novom Pazaru.
Putopisac Evlija Čelebija je zapisao da na ovom groblju, u odnosu na ostala u Novom Pazaru, ima najmanje natpisa na nišanima.
Vjeruje se da je tu sahranjeno 20-tak šejhova (sledbenika derviškog reda), te da je groblje nastalo na prelasku iz 15. u 16. vijek.
U odnosu na dva aktivna, to po površini malo, trouglasto, groblje, do prije 20 godina bilo je potpuno zapušteno, saznajemo od Novopazarca Asima Nikšiča.
“Rekao bih da je nekada bilo malo veće i da je zauzeto objektima sa svih strana. Nikada nisam video da je na ovom groblju neko ukopan, dakle sve su stari nišani”, prisjeća se Asim.
A. Bajrović
Tekst i emisija su nastali u okviru projekta “Nišani- kulturna baština Sandžaka”, koji je sufinansiralo Bošnjačko nacionalno vijeće.
